منصور بن حسین آبی

ابوسعد منصور بن حسین معروف به وزیر ذوالمعالی و زین الکفاه (متوفی ۴۲۱ یا ۴۲۲ق و به گمان قوی‌تر ۴۳۲ق)، نویسنده و شاعر امامی و از دولتمردان حکومت علویان طبرستان است. نزد نویسندگان شیعه، وی بیشتر به عنوان فقیه و محدّث شهرت یافته است. تنها کتابی که از او باقی مانده، نُزْهة الأدب است که خودش آن را در ۷ جلد خلاصه کرده و نثر الدُّرَرِ (و نفائس الجوهر) فی المحاضرات نامیده است.

زندگی نامه

ولادت: او در آبه (آوه) متولد شده است. برخی چون او را اهل ری می دانند رازی لقبش داده اند. برادرش، ابومنصور محمد بن حسین آبی نیز ادیب و دانشمند و وزیر ملوک طبرستان بوده است، اما از زندگی و آثار او چیزی معلوم نیست.

اساتید

• شیخ طوسی؛
• صاحب بن عباد؛ منصور آبی از او نقل حدیث کرده است.
• شیخ صدوق؛ منصور آبی از او نیز نقل حدیث کرده است.

شاگردان

• عبد الرحمن بن احمد نيشابوري خزاعى؛ او نزد آبی شاگردی و نیز نقل روایت کرده است.
• محمد بن أحمد خزاعي؛ او در سال ۴۳۲ق از آبی کسب علم کرده است.

نقل حدیث: بعید نیست که در جوانی از شیخ صدوق روایت حدیث کرده باشد، اما شاگردی او نزد شیخ طوسی بعید می‌نماید.

دوستی با صاحب بن عباد: وی در جوانی با صاحب بن عَبّاد (متوفی۳۸۵ق) رابطه دوستی داشته و دو بیت مطایبه آمیز از وی، خطاب به آبی در دست است. در آن زمان بی‌گمان صاحبْ سالمند و مقتدر، و آبی شاعری نوخاسته بوده است.

شخصیت ادبی و شعری

بیشتر اشعار او عبارت از لطیفه سرایی است. از آن میان تنها دو قطعه به غزلیات عُذْری شباهت دارد. قطعه‌ای که در آن به برخی از انواع غذاهای قرن پنجم اشاره رفته جالب توجه است.

آثار

• نثر الدرر فی المحاضرات ؛ نزد نویسندگان شیعه، وی بیشتر به عنوان فقیه و محدث شهرت یافته است؛ با این همه تنها کتابی که از او باقی مانده، بیشتر در باب ادب و نُکته ها است. این کتاب را که در آغاز نُزْهة الأدب نام داشته و گویا بسیار مفصل بوده است، او خود در ۷ جلد خلاصه کرده و نثر الدُّرَرِ (و نفائس الجوهر) فی المحاضرات نامیده است.

دست نوشته‌های این اثر که هنوز به چاپ نرسیده، متعدد است. نسخه‌ای کهن از این کتاب، مورخ ۵۶۵ق به شماره ۴۴۱۶ در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.

در منابع جدید بیشتر به فهرست مطالب فصل اول و دوم آن اشاره شده است.

کتاب شامل چهار فصل است. فصل یکم دارای پنج باب بدین ترتیب است:

1. آیاتی متشابه و متشاکل از کتاب خدا که نویسنده بدان نیازمند می‌شود.
2. سخنانی کوتاه و فصیح از پیامبر گرامی(ص)
3. نکته‌هایی از گفتارهای امیرالمؤمنین(ع)
4. نکته‌هایی از گفتارهای امامان یازدهگانه(ع) پس از علی(ع)
5. نکته‌هایی از گفتارهای بزرگان بنی هاشم

فصل دوم دارای ۱۰ باب از جدّ (جدی) و هزل (مطایبه/ شوخی)؛ فصل سوم دارای ۲۰ باب؛ و فصل چهارم دارای ۱۱ باب است.

• تاریخ الری؛ آبی کتاب دیگری بنام تاریخ الرّی نوشته که از آن نسخه‌ای نمی‌شناسیم. تنها یاقوت حموی در معجم الأدباء، حدود ۱۰ صفحه از آن را که شامل نکته‌های ظریفی درباره زندگی صاحب بن عَبّاد است، نقل کرده است.
• الانس و العرس؛ کتاب الأنس و العُرس که عمر رضا کحاله به او نسبت داده معلوم نیست از آنِ او باشد.
• دیوان منصور آبی؛ احتمالا اشعار وی بوده باشد.
• النظم الحسن؛ به گمان کتابی ادبی است.
• حدیث الغدیر؛ این کتاب مشتمل بر اسامی راویان حدیث غدیر از جمله [[ابوبکر بن ابی قحافه و عمر بن خطاب و عثمان بن عفان و حضرت امیرالمومنین(ع)و نیز حضرت فاطمه زهرا(س) است
• النتف و الطرف؛ سمعانی مطلبی از این کتاب در مورد شهر مریس مصر نقل کرده است.

استنساخ کتب

منصور آبی کتاب استنساخ می کرد. از جمله اینکه مجموعه اصول سته عشر را او کتابت کرد. علامه مجلسی می نویسد این مجموعه را از نسخه ای قدیمی که به خط منصور آبی است٬ نقل کرده‌ام.

وزارت

منصور آبی مدتی وزیر سلطان مجد الدوله رستم بن فخرالدوله بویهی بود. کفایتش در این سمت چنان بود که به وزیر کبیر، ذی المعالی (= صاحب همت های بلند)، زین الکفاه (= زینت سرپرست ها) ملقب شد. چون سلطان محمود غزنوی بر ری سلطه یافت او را از این منصب عزل و استیفاء اموال دولتی را بدو سپرد.

پانویس

منابع

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: